Vilniaus greitosios pagalbos universitetinë ligoninë Santrauka. Psichostimuliuojanèios medþiagos (kokainas, amfetaminai) populiarëja tarp paaugliø ir jaunimo. Tikima, kad ðie narkotikai yra pakankamai saugûs. Taèiau svaiginimuisi naudojamos dozës sukelia sunkius toksinius efektus, ypaè kombinacijose su kitomis psichoaktyviomis medþiagomis. Ûminis neurotoksiðkumas gali pasireikðti specifinëmis reakcijomis (traukuliais, hipertermija ir kt.) arba bendresnio pobûdþio komplikacijomis, átraukianèiomis ir CNS (smegenø kraujagysliø paþeidimai, hiponatreminë smegenø edema ir kt.). Kliniðkai neáprastø neurologiniø sutrikimø atvejais, ypaè jauniems pacientams, turëtø bûti atliekami greiti diagnostiniai narkotikø testai. Raktaþodþiai: kokainas, amfetaminai, Ekstazi, ûminis neurotoksiðkumas, hiponatremija Neurologijos seminarai 2003; 1(17): 20 24 ÁVADAS Nors psi chos ti mu liuo jan èio mis sa vy bë mis pa si þy mi ne - ma þai jun gi niø, pvz., ko fei nas, ta èiau tik da lis jø su ke lia pri klau so my bæ, ly di mà aki vaiz dþiø el ge sio ir psi chi kos su - tri ki mø. Lie tu vo je do mi nuo ja am fe ta mi nai, nors ne re tas ir ko kai nas. Pi ges ni am fe ta mi nai do mi nuo ja tarp jau ni mo, tuo tar pu ko kai nas dël pa ly gin ti di de lës kai nos pri ei na mas ne vi siems. Ap klau sø duo me ni mis, dau giau nei ket vir ta da - lis Lie tu vos stu den tø yra var to jæ psi chos ti mu lia to rius, daþ - niau siai eks ta zi (3,4-me ti len diok si me tam fe ta mi nas, MDMA). Psi chos ti mu lia to riø var to ji mas glau dþiai su si jæs su spe ci fi niu gy ven se nos sti liu mi: aud rin gais sa vait ga liø va - ka rë liais, nak ti niø klu bø lan ky mu ir pan. ( ra ve par ty ). At ro do, kad net vie nø ar ki tø psi cho ak ty viø me dþia gø (PAM) pa si rin ki mas ðio se pu siau uþ da ro se sis te mo se të ra ban dy mo pri tap ti prie gru pës pa sek më. Var to to jai ir ypaè jø ar ti mie ji ne vi sa da su vo kia var to ja mos me dþia gos pri - gim tá, ne re tai net ávar dy da mi jà kaip sau già (pvz., tvir tin - da mi, kad ko kai nas yra au ga li nës kil mës eko lo gið kas pro - duk tas), ar ba pai nio da mi su le ga lio mis gy do mo sio mis me - dþiagomis (pvz., amfetaminai vadinami tiesiog vitaminais). TOK SI KO KI NE TI NËS IR TOK SI KO DI NA MI NËS AM FE TA MI NØ IR KO KAI NO SA VY BËS Vi si am fe ta mi nai (o jø yra apie 100 gi mi nin gø jun gi niø) pa si þy mi pa na ðia che mi ne struk tû ra ir gi mi nin gu tok sið ku - mu [14, 16]. Vi si am fe ta mi nai yra gry nai sin te ti nës me - Adresas: Vilniaus greitosios pagalbos universitetinë ligoninë Ðiltnamiø 29, LT-2043 Vilnius Mob. (8 699) 30447, el. paðtas: kajokas@komo.lt dþia gos, ir nors kai ku rie jun gi niai bu vo pa ten tuo ti (pvz., me ti len diok siam fe ta mi nas, MDA, kaip slo pi nan tys ko su - lá, trankvilizuojantys ar maþinantys apetità vaistai), taèiau rinkos nepasiekë. Nelegalioje rinkoje amfetaminai daþ - niau siai par duo da mi tik rø tab le èiø, pa þy më tø ávai riais áspau dais nuo uþ ra ðø iki iliust ra ci jø pa vi da lu. Re èiau amfetaminai parduodami kaip balti milteliai, tinkami gerti, leistis á venà ar net ðniaukðti. Populiariausiu amfetaminu tapo ekstazi (MDMA), pasiþyminti tiek amfetaminui, tiek ha liu ci no ge nui mes ka li nui bû din go mis sa vy bë mis [14]. Kaip ekstazi daþnai parduodami ávairûs amfetami - nai tiek MDMA, tiek ir MDEA (N-etil-3,4-me ti len diok - si am fe ta mi nas), MDA (3,4-me ti len diok siam fe ta mi nas), PMA (parametoksiamfetaminas), efedrinas ar jø miðiniai. Tab le të se am fe ta mi no kie kis bû na nuo 0 iki 100 mg. Ápras - ti në pa si links mi ni muo se su var to ja ma MDMA do zë yra tarp 50 ir 150 mg (pa pras tai 1 2 tab le tës). Kar tais ið ge ria - ma net iki 10 tab le èiø per va ka rà. Ap ra ðy ta mir ti nø ap si - nuo di ji mø, kai am fe ta mi nai juo kais bu vo ámai ðy ti á gë ri - mus [13, 14]. Pastaraisiais metais apraðyta mirèiø, kuriø prie þas tis bu vo vien tik eks ta zi (MDMA), nors anks èiau tuo abe jo ta [24]. Am fe ta mi nai skai do mi ke pe ny se, da ly vau jant CYP2D6 fermentø sistemai. Dalis fermentø ásotinami ne - di de lë mis MDMA do zë mis, to dël net ne daug pa di dë jus su - var to tai do zei, la bai pa di dë ja tok sið ku mas. Mak si ma li MDMA ar am fe ta mi nø kon cen tra ci ja krau jy je su si da ro po dvie jø va lan dø, o pa ða li ni mo pus pe rio dis trun ka 8 va lan - das. Rezorbuotas amfetaminas visiðkai paðalinamas per 40 va lan dø, tad pir mo sio mis pa ro mis po pa var to ji mo bû na ga na ryð kios pa ða li nës re ak ci jos [14]. Mir ti mi pa si bai gu - siais at ve jais krau jy je nu sta to mos kon cen tra ci jos apie 40 kar tø vir ði ja rek re a ci nes kon cen tra ci jas (pvz., MDMA at ve ju jos yra nuo 0,5 iki 10 mg/l). Ma no ma, kad li te ra tû ro je ap ra ðo ma tik ne dau ge lis am fe ta mi nø ar ko kai - no su kel tø mir ti nø kom pli ka ci jø [10]. MDMA ir ki ti am fe ta mi nai blo kuo ja se ro to ni no, do - pa mi no ir no rad re na li no re ab sorb ci jà, pri si jung da mi prie per na ðos re cep to riø, tad si nap së se ima kaup tis me dia to - 20
riai. Ko kai nas taip pat sti mu liuo ja ðiø me dia to riø, ypaè do pa mi no, ið si sky ri mà. Ir se ro to ni nas, ir do pa mi nas su - ke lia gei dþia mà ma lo nø efek tà, o no rad re na li nas su ke lia pa ste bi mà sis te mi ná po vei ká. Sub jek ty viai am fe ta mi nai su ke lia jë gø ant plû dá, pa di di na bud ru mà, pa ryð ki na sek - su a lu mo po jû tá, su ma þi na nuo var gio jaus mà. Ly din tie ji psi cho lo gi niai efek tai api bû di na mi kaip eu fo ri jos jaus - mas, pui ki sa vi jau ta, pa aðt rë jæ ju ti mai, di des nis so cia lu - mas, eks tra ver tið ku mas, ar ti mu mo ki tiems þmo nëms jaus mas, di des në to le ran ci ja ki tø þmo niø jaus mams ir po - þiû riams. Vie nu me tu MDMA ir ar ti miems jun gi niams siû ly tas at ski ras em pa to ge nø pa va di ni mas (em pa ti ja ási jau ti mas á ki to þmo gaus emo ci næ bû se nà) [10, 14, 22, 26]. Tiek amfetaminai, tiek kokainas veikia jaudinanèiai, didina budrumà, visa tai pastebima iðoriðkai (ásitempimu, pa di dë ju siu rau me nø to nu su, þan di kau liø su kan di mu, dan - tø grie þi mu, ne ra mio mis ko jo mis). Ta chi kar di ja, aukð tas krau jo spûdis, karð èia vi mas bû din gi ûmi niu lai ko tar piu, ta - èiau ir ki tas dvi tris die nas var gi na skaus min gi ir ne jud rûs rau me nys, ðo ki në jan tis krau jo spûdis. Ir am fe ta mi nai, ir ko kai nas ga li pa ryð kin ti var to ji mà pa ska ti nu sias prie þas - tis. Ti riant sa va no rius svai gi ni mui si ar ti mos MDMA (75 125 mg) ir am fe ta mi no (40 mg) do zës su kel da vo ta - chi kar di jà (pul sas vi du ti nið kai pa daþ në da vo 30 kar tø per mi nu tæ, sis to li nis krau jo spûdis pa di dë da vo per 40 mm Hg st.) [10, 14, 16, 17]. Pra ëjus ke lioms pa roms po var to ji mo þmo gø ima kan - kin ti dep re si ja, ne ri mas, nuo var gis, jis tam pa ne dar bin gas, itin bû na sun ku nuo la ti niams var to to jams. Lë ti niai pa ki ti - mai su si jæ su neu ro de ge ne ra ci niais pa ki ti mais, nu sta to - mais tiek si nap së se, tiek ak so nuo se, tiek ana to mi në se struk tû ro se [1, 14, 17, 20, 23]. Ma no ma, jog neu ro tok sið - kumà lemia toksiðki amfetaminø metabolitai, glutamato neu ro me dia to ri niø sis te mø ak ty vi ni mas, tok si niø ra di ka lø po vei kis. Eks pe ri men tuo se do pa mi no re cep to riø an ta go - nis tai (ha lo pe ri do lis, chlor pro ma zi nas), 5-HT2 an ta go nis - tai (ketanserinas), gliutamato antagonistai bei GASR agonistai sumaþina ar net visiðkai blokuoja MDMA ir amfeta - mi nø neu ro tok sið ku mà [1, 25]. Vi si am fe ta mi nai, MDMA ir ko kai nas ga li su kel ti il ga lai kius ar ne gráþ ta mus kog ni ty - vi nius ir nuo tai kos su tri ki mus [9, 22]. Ko kai no tok sið ku mà ge riau siai api bû di na daþ nos kar - dio vas ku li nës kom pli ka ci jos: krû ti nës skaus mai, arit mi - jos, mio kar do in fark tai, mio kar di tai, di se kuo jan èios aneu - riz mos ir stai gios mir tys [10]. Gana áprasta, jog psichostimuliatoriai vartojami su ki - to mis PAM, pir miau sia al ko ho liu [11]. Teis mo eks per ti zës duo me ni mis, Lie tu vo je tik apie 40 pro cen tø ne le ga lio mis PAM pik tnau dþiau jan tys as me nys ap si ri bo ja vie na psi - cho ak ty via me dþia ga, o penk ta da lis lin kæ var to ti dau giau nei dvi [3]. De ri niai ga li bû ti pa tys ne ti kë èiau si, pvz., Va - karø ðalyse plintanèiam Ecstasy ir Viagros deriniui pri gi jo Sex ta sy var das [13]. Tad ir kli ni ki në ið raið ka ga li bûti pati ávairiausia. Kartu su amfetaminais vartojamos ki - tos PAM pa di di na ben drà tok sið ku mà ir kur kas daþ niau tampa mirties prieþastimis nei atskira medþiaga. Euforija didina pasitikëjimà, maþina atsargumà, todël iðgeriama dar dau giau al ko ho lio ir su var to ja ma dar dau giau psi chos ti - mu lia to riø [24]. Su al ko ho liu pa var to ti am fe ta mi nai ar ko kai nas su ma - þi na ben drà slo pi ni mà, kar tu ir sub jek ty vø ap svai gi mo po - jû tá, nors al ko ho lio su ke lia mi psi cho mo to ri niai su tri ki mai ne ma þë ja [5, 11]. Kar tu su ko kai nu pa var to tas eta no lis su - da ro ko ka e ti le nà, ku rio far ma ko di na mi niai efek tai ta pa tûs ko kai no efek tams, o ða li ni mo pus pe rio dis pen kis kar tus il - ges nis. Mir tin gu mas nuo ko ka e ti le no ið au ga 18 25 kar tus [5, 10]. Aukð ta ap lin kos tem pe ra tû ra bei di de lis fi zi nis ak ty vu - mas taip pat di di na psi chos ti mu lia to riø tok sið ku mà [27]. AT SKI RI KLI NI KI NIAI SIN DRO MAI Neu ro vas ku li nës kom pli ka ci jos Ko kai no su kel tas in sul tas pir mà syk ap ra ðy tas 1977 me tais, ta èiau dar de ðimt me tá á tai þiû rë ta su áta ru mu. Nuo 1985 me tø su ko kai no var to ji mu su si ju siø in sul tø skai èius ëmë aug ti epi de mi jà pri me nan èiu grei èiu [4]. Ka dan gi ko - kai nas pa si þy mi ávai ria ly piu po vei kiu kar dio vas ku li nei sis te mai, ko kai no su kel tø in sul tø me cha niz mai në ra aið - kûs. Blo kuo da mi no rad re na li no uþ grie bi mà á si nap ses, ko - kai nas ir am fe ta mi nai pa di di na sim pa ti ná ak ty vu mà (ta chi - kar di ja, hi per ten zi ja, va zo konst rik ci ja), o jø tok sið ku mas di dë ja su do ze [4, 17]. Ko kai nas ga li bû ti ir vas ku li to prie - þastis [19]. Su ba rach noi di nës ar in tra ce reb ri nës he mo ra gi jos daþ niau siai ávyks ta tu ri mø aneu riz mø vie to se (40 70%) [8, 14]. Nors ko kai no su kel tø he mo ra gi jø at ve jais pa - cien tai ge ro kai jau nes ni, o krau ja gys liø pa ki ti mai ma þes - ni nei ki tø he mo ra gi jø at ve jais, pa cien tai gy ja lë èiau, ir prog no zë yra blo ges në [19]. He mo ra gi jø lo ka li za ci ja pri - me na dël hi per ten zi jos ávy ku sias he mo ra gi jas [4]. Në ra aið ku, kas su ke lia he mo ra gi jas, kai në ra pa ste bi mø ana to - mi niø po ky èiø [8]. Ga li bû ti, jog he mo ra gi ja at si ran da kaip hi per per fu zi jos pa sek më po il gai uþ tru ku sios va zo - konst rik ci jos ir dël jos at si ra du sios pa to lo gi nës hi po per - fu zi jos [4]. He mo ra gi joms bû din gi pa kar to ti ni pa krau ja - vi mai, ir prog no zë daþ nai bû na blo ga [8]. Biop si jo se ne - re tai ran da mas vas ku li tas, ta èiau já sun ku pa ste bë ti an - giog ra mo se [8]. Ko kai no su ke lia mi ið emi niai in sul tai ga li ras tis bet ko - kio je lo ka li za ci jo je, áskai tant ir nu ga ros sme ge nis, kar tais dau gy bi niai, skir tin guo se ba sei nuo se. Ma no ma, kad le - mia mas vaid muo ten ka trom bo ci tø ag re ga ci jai [4]. Ko - kai no su ke lia mà va zo konst rik ci jà su ma þi na Mg 2+ jo nai, dia ze pa mas, nit ra tai, nit rop ru si das [10, 16]. Be ta-ad re - nob lo ka to riø rei kë tø veng ti, nes jie, ið stum da mi no rad re - na li nà ið be ta- ad re no re cep to riø, kon ku ren ci niu bû du di di - na al fa- ad re no re cep to riø sti mu lia vi mà ir gi li na va zo - konst rik ci jà bei di di na hi per ten zi jà. Pri rei kus ga li ma pa - nau do ti trum pai vei kian èius be ta-b lo ka to rius (es mo lo lis) ar ba al fa ir be ta ad re nob lo kuo jan èiø sa vy biø tu rin èius vais tus [10]. 21
Traukuliai Sun kiau si trau ku liai ið tin ka kur je riams, þar ny ne pra ply ðus perveþamiems kokaino paketëliams, taèiau pasitaiko ir var to to jams. Sà mo nës pra ra di mai pa si tai ko 2% ne nu ola ti - niø var to to jø ir net ket vir ta da liui nuolatiniø var to to jø, o trau ku liai fik suo ja mi apie 0,6 7,9% tarp be si krei pian èiø pa gal bos ko kai no var to to jø. Ápras tai tai bû na ge ne ra li zuo ti kloniniai toniniai traukuliai, retais atvejais pereinantys á trau ku li næ bûk læ [4]. Trau ku liø me cha niz mas në ra aið kus, daþ niau siai sie ja mas su ka te cho la mi nø tok si niu po vei kiu. Eks pe ri men tuo se an ti psi cho zi niai vais tai (pvz., chlor pro - ma zi nas) ið da lies blo ka vo ko kai no trau ku li ná po vei ká [4], tuo tar pu kli ni ko je pir me ny bë tei kia ma di de lëms dia ze pa - mo ar ki tø ben zo dia ze pi nø do zëms, ir tik vë liau pri rei kus ga li ma skir ti ha lo pe ri do lio ar dro pe ri do lio. Diskinezijos Ko kai no var to to jams prieð psi cho zi niai vais tai kur kas daþ - niau su ke lia dis ki ne zi jas, nors jos ti kë ti nos ir vien dël ko - kai no var to ji mo tiek dël tok si nio po vei kio, tiek ir abs ti - nen ci jos lai ko tar piu. Nors li te ra tû ro je ne daug do ku men - tuo tø ko kai no su kel tø cho re o a te toi di niø dis ki ne zi jø, ta èiau spë ja ma, kad jos ga li bû ti kur kas daþ nes nës (joms pri gi jæ gat vës pa va di ni mai, pvz., crack dan c ing ). Dis ki ne zi jos sie ja mos su tok si niu do pa mi no po vei kiu ir pa pras tai pra ei - na per 6 die nas [1, 4]. Galvos skausmai Be veik 60% ko kai no var to to jø tvir ti na, jog pa ti ria gal vos skaus mus, ta èiau tik ne di de lë jø da lis pa ten ka á gy dy to jø aki ra tá. Ið ski ria mos ke lios skir tin gos gal vos skaus mø gru - pës: per ke lias mi n u tes po var to ji mo pra si de dan tys stip rûs gal vos skaus mai, kar tais ly di mi su jau di ni mo; epi zo di nio kom pul sy vaus var to ji mo lai ko tar piu be si kar to jan tys gal - vos skaus mai; abs ti nen ci jos lai ko tar piu pa ti ria mi skaus - mai (besitæsiantys, skirtingais duomenimis, iki 4 savaièiø ar 9 mënesiø). Ûminiai skausmai gali turëti migreniná pobû dá (ma no ma, kad juos ga li sà ly go ti vie nas stip riau siø va - zokonstriktoriø serotoninas), taèiau jie gali bûti ir rimtesnës kom pli ka ci jos, pvz., krau jo ið si lie ji mo á sme ge nis, simp to mas [4, 14, 17, 19, 27]. Karðèiavimas Hi per ter mi ja yra vie na ið ti pi niø ko kai no ir ki tø psi chos ti - muliatoriø sukeltø komplikacijø. Psichostimuliatoriai pa - didina fiziná aktyvumà, trikdo termoreguliacijà. Atliekant eks pe ri men tus, MDMA izo liuo tam gy vû nui ne su ke lia karð èia vi mo, o ta pa ti do zë gru pë je lai ko miems gy vû nams su ke lia aki vaiz dø karð èia vi mà. Pra kai tuo jant pra ran da ma skys èiø ir elek tro li tø. Þe ma ap lin kos tem pe ra tû ra, ter mo - ge ni nius psi chos ti mu lia to riø efek tus blo kuo jan èios ar tie - siog hi po ter mi jà su ke lian èios me dþia gos tu ri ap sau gi ná po vei ká [14, 17, 24, 27]. Uþ si tæ su si sun ki hi per ter mi ja su ke lia daug skir tin gø efek tø, pir miau sia rab do mio li zæ (ap ra ðo ma to liau), miog - lo bi nu ri jà ir inks tø funk ci jos ne pa kan ka mu mà, ke pe nø pa - þei di mà, di se mi nuo tà in tra vas ku li næ ko a gu lo pa ti jà. Ið gy - ve na mu mas tie sio giai su si jæs su lai ku, per ku rá hi per ter mi - ja bu vo ko re guo ta. Tem pe ra tû rà daþ niau siai pa vyks ta ko - re guo ti vë si nant kû nà vo nio je, in fu zuo jant at ðal dy tus skys èius, plau nant skran dá ar ðla pi mo pûs læ ðal tais skys - èiais, o trau ku liø ar rau me nø hi per to nu so at ve ju ne ati dë - lio jant pa sky rus rau me nø to nu sà vei kian èius vais tus (reko men duo ja ma skir ti dan tro le no ar ba mio re lak san tø) [10, 14]. Spë ja ma, kad ko kai no su kel to karð èia vi mo, sà mo nës sutrikimø ir rabdomiolizës mechanizmas gali bûti tapatus pik ty bi niam neu ro lep si niam sin dro mui, ku ris ge ro kai daþ - niau pasitaiko pacientams, turintiems ilgametæ kokaino vartojimo patirtá [4]. Rabdomiolizë Rabdomiolizæ, paprastai deranèià su hipertermija, daþ - niau siai su ke lia al ka loi di në ko kai no for ma, kiek re èiau amfetaminai. Rabdomiolizës prieþastys taip pat gali bûti traukuliai, didelis fizinis krûvis, hipokalemija, raumenø hipertonusas [10]. Mechanizmas nëra aiðkus, taèiau siejamas su va zo konst rik ci jos nu lem ta ið emi ja bei ka te cho la - minø pertekliaus sukelta intralàsteline hiperkalcemija. Net treè da lio ko kai nà var to jan èiø as me nø krau jy je ran da ma pa di dë ju si kre a tin ki na zës kon cen tra ci ja net ir ne sant kli ni - ki niø rab do mio li zës reið ki niø [4]. Rab do mio li zë gre sia inks tø funk ci jos ne pa kan ka mu mu, to dël, esant miog lo bi - nu ri jos reið ki niams, bû ti na ko re guo ti skys èiø ba lan sà bei ðar min ti ðla pi mà [10, 16]. Hiponatreminë smegenø edema Ap ra ðy ta ne ma þai sun kios sme ge nø ede mos ir hi po nat re - mi nës ko mos at ve jø, pa pras tai pra si de dan èiø pra ëjus ke - lioms ar ke lio li kai va lan dø po eks ta zi (MDMA) pa var - to ji mo. Pa pras tai su ser ga pa aug liai ar jau ni þmo nës, daþ - niau mo te rys, ið gë ræ di de lá kie ká gë lo van dens (iki 16 lit rø per ke lio li ka va lan dø) [2, 7, 10, 13, 15, 18, 21, 28]. MDMA sti mu liuo ja re ni no an gio ten si no al dos te ro no sis te mà, tad ga li ska tin ti troð ku lá ir sà ly go ti in tok si ka ci jà van de niu. Vis dël to at lie kant eks pe ri men tus ne pa vy ko su - kel ti ana lo gið kos bûk lës, nes MDMA slo pi na ne tik al ká, bet ir troð ku lá. Be sai kio van dens gë ri mo prie þas tis ga li bû ti ási ti ki ni mas, kad dël am fe ta mi nø su ke lia mos de hid ra ta ci - jos pri va lu ið ger ti daug skys èiø. Tuo tar pu nat rio jo nai ne tik pra ran da mi su pra kai tu, ta èiau ga li bû ti de po nuo ja mi þar ny no spin dy je kar tu su ne spë ja mu re zor buo ti gë lu van - de niu [2, 7, 22]. Dël krau jo pra skie di mo van de niu ma þë ja Na + kon cen tra ci ja, van duo skver bia si á làs te les ir su ke lia ede mà [10]. Ið kel ta hi po te zë, jog be sai kis van dens gë ri - mas ga li bû ti MDMA su kel to ob se sið ko el ge sio pa sek më [6]. Ti kë ti na, kad ma þes nio laips nio hi po nat re mi ja në ra re tas reið ki nys po aud rin gø pa si links mi ni mø su am fe ta mi - nais, tik re tai diag no zuo ja ma. Daþ niau siai pa cien tai 22
patenka á me di kø aki ra tá dël kli nið kai aki vaiz dþios sme ge - nø ede mos, gre sian èios sme ge nø ka mie no ástri gi mu [14]. Lon do ne, ret ros pek ty viai per þiû rë jus pus an trø me tø kon - sul ta ci jas, bu vo nu sta ty ta net 15 MDMA su kel tos hi po nat - re mi jos at ve jø [10]. Pa cien tai skun dþia si gal vos skaus mu, sil pnu mu, mie - guis tu mu, sten gia si gu lë ti, ima trik ti sà mo në, orien ta ci ja, bû na trau ku liai. Bû din ga ryð ki hi po nat re mi ja (112 119 mmol/l) [2]. Gy do ma ri bo jant skys èius, ski - riant ma ni to lá ir in fu zuo jant 0,9 3% nat rio chlo ri do tir pa - là [10, 12, 28, 29]. Bû ti na pri si min ti, jog per grei ta Na + kon cen tra ci jos ko rek ci ja ga li pro vo kuo ti sun kià cen tro - pon ti ninæ mie li no lizæ [28]. Dël kil pi niø diu re ti kø ne su ta - ria ma: nors jie ski ria mi [12], ta èiau jø tin ka mu mu abe jo - ja ma dël sa lu re ti nio po vei kio. Dia ze pa mas ar ki ti prieð - trau ku li niai vais tai ga li bû ti ne efek ty vûs trau ku liø at ve ju [12]. Laboratorinë diagnostika Kadangi pacientai ir jø artimieji linkæ slëpti vartojæ nelega - lias PAM, ðlapimo testai gali bûti greita pagalba aiðkinan - tis PAM indukuotø netipiniø klinikiniø situacijø prieþastis. Tiks lin ga pa si rink ti ávai rias psi cho ak ty vias me dþia gas identifikuojanèius testus. Vis dëlto klaidingai neigiami ir klaidingai teigiami Lietuvoje naudojamø greitø testø re - zultatai, Vilniaus teismo ekspertizës duomenimis, yra nuo 2 iki 10% (R. Da mi jo nai tie në, ne pub li kuo ta). Tad gau tus duo me nis bû ti na ve ri fi kuo ti tiks les niais me to dais. Re - mian tis ty ri mais ne vi sa da ga li ma nu spë ti, ka da ir ko kia medþiaga svaigintasi, mat ávairias PAM galima nustatyti pra ëjus ke lioms pa roms ar net sa vai tëms po var to ji mo [24]. IÐVADA Pasilinksminimai su psichostimuliatoriais tapo kasdienybe. Jø tok si nis po vei kis pa ste bi mas ne ápras tais at ve jais, kai svei ka tos su tri ki mo ei ga ið si ski ria ið ben dros po pu lia ci jos. Nors kli ni ka yra ga na aið ki, bet pa cien tai ir jø ar ti mie ji lin - kæ slëpti nelegaliø PAM vartojimo faktà. Todël greiti diagnostiniai PAM testai turëtø lydëti visus kliniðkai neáprastus neu ro lo gi nius su tri ki mus, ypaè jau na me am þiu je. Gauta Priimta spaudai 2003 02 11 2003 03 23 Literatûra 1. Bartzokis G, Beckson M, Ling W. Clin i cal and MRI eval u a - tion of psychostimulant neurotoxicity. In: Majewska MD, ed. Neurotoxicity and Neuropathology as so ci ated with co caine abuse. NIDA Re search Mono graph; 163: 300 17. 2. Cherney DZI, Davids MR, Halperin ML. Acute hypo - natraemia and ec stasy : in sights from a quan ti ta tive and in - te gra tive anal y sis. QJM 2002; 95: 475 83. 3. Damijonaitienë R, Minkuvienë Z. Narkotiniø ir psi cho ak ty - viø medþiagø tyrimo duomenys Lietuvoje. Laboratorinë me - di ci na 2002; 1: 5 8. 4. Daras M. Neu ro logic com pli ca tions of co caine. In: Majewska MD, ed. Neurotoxicity and Neuropathology as so - ci ated with co caine abuse. NIDA Re search Mono graph; 163: 43 65. 5. Farré M, De La Torre R, González ML, et al. Co caine and Al - cohol Interactions in Humans: Neuroendocrine Effects and Cocaethylene Me tab o lism. J Pharmacol Exp Ther 1997; 283: 164 76. 6. Finch E, Sell L, Ar nold D. Drug work ers emphasise that wa - ter is not an an ti dote to drug. BMJ 1996; 313: 690. 7. Fitzsimons JT. An gio ten sin, Thirst, and So dium Ap pe tite. Physiol Rev 1998; 78: 583 686. 8. Gijn J, Rinkel GJE. Subarachnoid haem or rhage: di ag no sis, causes and man age ment. Brain 2001; 124: 249 78. 9. Green AR, Goodwin GM. Ec stasy and neurodegeneration. BMJ 1996; 312: 1493 4. 10. Henry JA. Met a bolic con se quences of drug mis use. Br J Anaesth 2000; 85: 136 42. 11. Hernández-López C, Farré M, Roset PN, et al. 3,4-Methyl - enedioxymethamphetamine (Ecstasy) and alcohol interac - tions in hu mans: psychomotor per for mance, sub jec tive effects, and pharmacokinetics. J Pharmacol Exp Ther 2002; 300: 236 44. 12. Holmes SB, Banerjee AK, Al ex an der WD. Hyponatraemia and sei zures af ter ec stasy use. Postgrad Med J 1999; 75: 32 4. 13. Jones AJ, Volans G. Re cent ad vances: management of self poi son ing. BMJ 1999; 319: 1414 7. 14. Kalant H. The phar ma col ogy and tox i col ogy of ec stasy (MDMA) and re lated drugs. Can Med Assoc J 2001; 165: 917 28. 15. Kessel B. Hyponatraemia af ter in ges tion of ectasy. BMJ 1994; 308: 414. [13] 16. Klinikinë toksikologija. Sud. Ðurkus J. ir Kajokas T. V., Kau - nas, Naujasis lankas, 2002. 17. Mas M, Farré M, De La Torre R, et al. Car dio vas cu lar and Neuroendocrine Ef fects and Pharmacokinetics of 3,4-Methyl enedioxymethamphetamine in Hu mans. J Pharmacol Exp Ther 1999; 290: 136 45. 18. Matthai SM, Sills JA, Davidson DC, et al. Ce re bral oe dema af ter in ges tion of MDMA ( ec stasy ) and un re stricted in take of wa ter. BMJ 1996; 312: 1359. 19. McEvoy AW, Kitchen ND, Thomas DGT. Les son of the week: Intracerebral haem or rhage in young adults: the emerg - ing im por tance of drug mis use. BMJ 2000; 320: 1322 4. 20. Merrill J. Ec stasy and neurodegeneration. BMJ 1996; 313: 423. 21. O Connor A, Cluroe A, Couch R, et al. Death from hyponatraemia-in duced ce re bral oe dema as so ci ated with MDMA ( Ec stasy ) use. N Z Med J 1999; 112(1091): 255 6. 22. Parrott AC. Hu man psychopharmacology of Ec stasy (MDMA): a re view of 15 years of em pir i cal re search. Hum Psychopharmacol Clin Exp 2001; 16: 557 77. 23. Reneman L, Majoie CBLM, Habraken JBA, et al. Ef fects of Ec stasy (MDMA) on the brain in abstinent us ers: ini tial observations with dif fu sion and per fu sion MR imaging. Ra - di ol ogy 2001; 220: 611 7. 24. Schifano F, Oyefeso A, Webb L, et al. Re view of deaths re - lated to tak ing ec stasy, Eng land and Wales, 1997 2000. BMJ 2003; 326: 80 1. 23
25. Seiden SL, Sabol KE. Meth am phet amine and Methyl ene dio - xy amphetamine neurotoxicity: pos si ble mech a nism of cell de struc tion. In: Majewska MD, ed. Neurotoxicity and Neuropathology as so ci ated with co caine abuse. NIDA Re - search Mono graph; 163: 43 65. 26. Sora I, Hall FS, An drews AM, et al. Mo lec u lar mech a nisms of co caine re ward: combined do pa mine and se rotonin trans - porter knock outs elim i nate co caine place pref er ence. PNAS 2001; 98: 5300 5. 27. Taraska T, Finnegan KT. Ni tric ox ide and the neurotoxic ef - fects of meth am phet amine and 3,4-Methylenedioxy metha - mphetamine. J Pharmacol Exp Ther 1997; 280: 941 7. 28. Traub ST, Hoffman RS, Nel son LS. The Ec stasy hang over: hyponatremia due to 3,4-Methylenedioxy metham - phetamine. Jour nal of Ur ban Health 2002; 79: 549 55. 29. Wilkins B. Hyponatraemia must be treated with low wa ter in - put. BMJ 1996; 313: 689 90. ACUTE NEUROTOXICITY OF CO CAINE AND AMPHETAMINES Summary Psychostimulants as cocaine, amphetamines, including Ecstasy (MDMA), be come more and more pop u lar among teen ag ers and young adults, who be lieve all of these drugs to be safe enough. In fact, these drugs pro duce se ri ous toxic ef fects be cause their toxic and rec re ational doses overlapp es pe cially when used in com bi na tions. An acute neurotoxicity may cause spe cific neurotoxic re ac tions (sei zures, hyperpyrexia, etc) or more gen - eral com pli ca tions in volv ing CNS (cerebrovascular le sions, hyponatraemic ce re bral oe dema, etc). Rapid screen ing for psychostimulants should be per formed in ev ery un usual clin i cal case of neurotoxicity es pe cially in teens and young adults. Keywords: co caine, am phet amine, Ec stasy, acute neuro - toxicity, hyponatraemia 24