Neuro_2004_Nr3.vp (Read Only)

Transkriptas

1 Serganèiøjø galvos smegenø insultu ilgalaikio gydymo socialiniai ir medicininiai aspektai: II. Funkcinio savarankiðkumo atsigavimas R. Radþiuvienë* G.Varoneckas** N. Raðkauskienë** H. Kazlauskas* D. Þemaitytë** V. Januðonis*** *KMU Psichofiziologijos ir reabilitacijos institutas, Klaipëdos ligoninë **KMU Psichofiziologijos ir reabilitacijos institutas ***Klaipëdos ligoninë Santrauka. Darbo tikslas. Iðnagrinëti serganèiøjø galvos smegenø insultu (GSI) funkcinës bûk lës di na mi kà il ga lai kës re a bi li ta ci jos me tu, nau do jant sa va ran kið ku mo ver ti ni mo tes tà pa gal Ran kin o skalæ. Kon tin gentas ir tyrimo metodas. Ði retrospektyvinë studija buvo atlikta Klaipëdos ligo - ni në je ir KMU Psi cho fi zio lo gi jos ir re a bi li ta ci jos in s ti tu te vyk dant GSI pro fi lak ti kos ir kon - tro lës pro gramà Klaipëdos mieste metais. Tiriamàjá kontingentà sudarë 145 li - go niai (am þiaus vidurkis 65,9 (SD1,5) m.,,1 moterø) ilgalaikës reabilitacijos metu, ku rie ûmø GSI persirgo metais. Tiriamøjø funkcinë bûklë reabilitacijos metu bu - vo ver tin ta ið ra ðant po sta cio na ri nio gy dy mo, po 3, 6, 12, 18 ir 24 më ne siø, pa gal jø sa va ran - kið ku mà, nustatytà pagal modifikuotos Rankin o skalës balus, suskirstytus á 3 kategorijas sa va ran kið ki ( 1), dalinai pri (2 3), visiðkai pri (4 5) asmenys. Re zul ta tai. Iðnagrinëti tiriamøjø funkcinës bûklës pokyèiai atskirais stebëjimo periodais. Per tris më ne sius po pa tir to in sul to bu vo ste bë tas sta tis tið kai reikð min gas ti ria mø jø funk ci nës bûk lës at si gavimas (lyginant su funkcine bûkle iðraðant 2 =59,6 p<,1): padaugëjo sava - ran kið kø (iki 28,6), sumaþëjo dalinai priklausomø (iki 46,2) ir visiðkai priklausomø (iki,2) li goniø skaièius. Funkcinës bûklës atsigavimo pokyèiai statistiðkai reikðmingi buvo ir pe ri oduo se po 6 mën. (p<,1) ir 12 mën. (p<,5) po GSI. Po pir mø jø me tø at si ga vi mo pro ce sas stabilizavosi, pokyèiai nebuvo statistiðkai reikðmingi, lyginant su prieð buvusiu pe - ri odu. Vy res niø kaip 65 m. am þiaus sta tis tið kai reikð min gi po ky èiai vy ko iki 6 mën. po GSI, tuo tar pu jau nes niø kaip 65 m. iki vie ne riø me tø. Mo te rø funk ci në bûk lë ið ra ðant bu vo blo - ges në (p<,1, ly gi nant su vy rais), bet po 3 më ne siø jø funk ci në bûk lë jau reikð min gai ne si - sky rë nuo vyrø (p=,14). Iðeminiu GSI serganèiøjø funkcinë bûklë reikðmingai gerëjo kiek - vie nu pe ri odu iki 1,5 metø ir stabilizavosi, o serganèiøjø intracerebrine ir subarachnoidine he mo ra gi ja bûklë tapo stabili jau po 3 mën. Iðnagrinëta atskirø neurologiniø poþymiø átaka sa va ran kið kumui atskirais stebëjimo periodais. Stiprus ryðys nustatytas tarp savarankiðkumo ir pa re zi niø galûniø funkcijø sutrikimø bei pusiausvyros (r=,52,72). Ið va dos. Persirgus GSI funkcinës bûklës gerëjimas pagal savarankiðkumo atsigavimà bu vo ryð kiausias pirmø trijø mënesiø laikotarpiu po iðraðymo ið stacionaro ir tæsësi iki viene - riø me tø. Sa va ran kið ki ið li ko ar to kiais ta po apie li go niø, vi sið kai pri klau so mi ið li ko apie 2 pro centø. Daugiau savarankiðkø buvo vyrø negu moterø. Funkcinis savarankiðkumas ge rë jo vy resniems ligoniams iki 6 mënesiø, o jaunesniems iki 1 metø. Serganèiøjø galvos sme ge nø insultu po stacionarinio gydymo iðlikusiam savarankiðkumo sumaþëjimui labiau - siai tu rë jo átakos galûniø funkcijø ir pusiausvyros sutrikimai. Rak ta þo dþiai: gal vos sme ge nø in sul tas, il ga lai kis ste bë ji mas, re a bi li ta ci ja, funk ci nis sa va - ran kið ku mas, modifikuota Rankin o skalë Neurologijos seminarai 24; 3(21): ÁVADAS Ser gan èiø jø gal vos sme ge nø in sul tu (GSI) gy dy mo ir re a - bi li ta ci jos klau si mus nag ri në ja dau ge lis prak ti kuo jan èiø gy dy to jø ir moks li nin kø, dir ban èiø ðio je sri ty je, ta èiau duo me nø apie il ga lai kës re a bi li ta ci jos po GSI efek ty vu mà Adresas: Rima Radþiuvienë Vydûno al. 4, 572 Palanga Mob. (8-697) 237, el. paðtas: nijras@ktl.mii.lt yra ne daug. Dau ge lio ci vi li zuo tø ða liø pa ty ri mas ro do, kad ankstyva reabilitacija ir jos tæsimas postacionariniu periodu at si per ka, pa ge rë jus li go nio sa va ran kið ku mui ir funk - ci nei bûk lei. Ávai rio se ða ly se dël skir tin gø svei ka tos prie - þiû ros ko ky bës ir or ga ni za ci niø ypa tu mø la bai su dë tin ga at lik ti stan dar ti zuo tus pros pektyvinius, ran do mi zuo tus multicentrinius tyrimus [1]. Todël nëra visuotinai priimtø gai riø, nu ro dan èiø op ti ma lø re a bi li ta ci jos lai kà, in ten sy - vu mà ir truk mæ. Dau gu ma as me nø, ið gy ve nu siø po ûmaus GSI, ne ga li vi sa ver tið kai gy ven ti, bû ti vi sið kai sa va ran kið - ki kas die ni nia me gy ve ni me. Jiems gy dy ti ir ap rû pin ti rei - ka lin gos di de lës vi suo me nës sà nau dos ir so cia li nës pa ra - 38

2 Serganèiøjø galvos smegenø insultu ilgalaikio gydymo socialiniai ir medicininiai aspektai: II. Funkcinio savarankiðkumo atsigavimas mos sistema. Todël svarbu ávertinti medicininës reabilita - ci jos truk mæ ir veiks min gu mà [2, 3, 4]. DARBO TIKSLAS Ið nag ri në ti ser gan èiø jø gal vos sme ge nø in sul tu funk ci nës bûk lës di na mi kà il ga lai kës re a bi li ta ci jos me tu, nau do jant sa va ran kið ku mo ver ti ni mo tes tà pa gal Ran ki n o ska læ. TYRIMO MEDÞIAGA IR METODAI Ði ret ros pek ty vi në stu di ja bu vo at lik ta Klai pë dos mies to li - goninëje ir KMU Psichofiziologijos ir reabilitacijos insti - tu te vyk dant gal vos sme ge nø in sul to val dy mo ir kon tro lës pro gra mà Klai pë dos mies te me tais. Á studijà bu vo átraukti hospitalizuotø dël ûmaus GSI me tais ir iðraðytø po stacionarinio gydymo 145 ligoniø il - ga lai kës reabilitacijos stebëjimo duomenys. Á studijà ne bu - vo átraukti mirusieji laikotarpiu po iðraðymo ið stacionaro iki 2 metø (ilgalaikis mirðtamumas bus nagrinëjamas ki to je stu di jo je). Ið 145 iðgyvenusiø ligoniø 581 li go nis (55,6) tu rë jo 2 metø visø stebëjimo periodø duo me nis. Jø ir li ku - siø jø, sudaranèiø kiekvieno stebëjimo periodo duo me nis, pa grin di nës charakteristikos (am þius, lytis, pa si skir sty mas pa gal insulto tipà) iðraðant ne si sky rë nuo pradinio kon tin - gen to, t. y. jie reprezentavo ið gy ve nu sius po GSI li go nius. Stu di jos galutinis taðkas buvo ðiø ligoniø ilgalaikio ste bë ji - mo funkcinis sa va ran kið ku mas pagal Rankin o ska læ at ski - ruo se stebëjimo pe rio duo se. Ser gan èiø jø GSI funk ci nei bûk lei ver tin ti bu vo nau do - ja mas spe cia lus klau si my nas, ku rá su da rë anam ne zës duo - me nys, li go nio ob jek ty vios bûk lës áver ti ni mas hos pi ta li za - vi mo me tu ir ið ra ðant bei ste bë ji mo pe ri odais po 3, 6, 12, 18 ir 24 më ne siø. Vi si re gist ruo ti duo me nys bu vo su kaup ti duo me nø ba zë je. Li go nio bûk lë ið ra ðant po sta cio na ri nio gy dy mo bu vo ávar dy ta kaip ste bë ji mo lai ko tar pio pra dþia. Ti ria mo jo kon tin gen to funk ci nei bûk lei áver tin ti bu vo nau - do ja ma mo di fi kuo ta Ran ki n o ska lë. Li go niø funk ci në bûk lë bu vo ver ti na ma 5 ba lø sis te ma. Funk ci nës bûk lës áver ti ni mo pa gal sun ku mo laips ná ana li zei bu vo su da ry tos trys Ran ki n o ska lës ka te go ri jos, ap jun giant po du gre ti - mus ska lës ba lus: ( 1) ne ga lios në ra ar ba ji la bai men ka, ne tu ri áta kos sa va ran kið ku mui, t. y. li go nis sa va ran kið kas; (2 3) ne ga lia vi du ti nio laips nio, ta èiau sa va ran kið ku mui turi átakos tik dalinai, ligoniui reikia aplinkiniø pagalbos bui ty je, t.y. li go nis yra da li nai pri klau so mas; (4 5) ne ga - lia þy mi ir ap ri bo jan ti sa va ran kið ku mà, li go niui rei ka lin ga kas die në pa gal ba die nà ir nak tá, t. y. li go nis yra visiðkai pri klau so mas nuo ap lin ki niø. Tiriamàjá kontingentà su da rë 145 li go niai (,1 mo te rø), ser gan tys gal vos sme ge nø in sul tu. Vi so ti ria mø jø kon tin gen to am þiaus vi dur kis 65,9 (SD1,5) m., vy rø 63,8 (SD1,) m., mo te rø 68, (SD1,6) m. Vy res niø kaip 65 me tø li go niø bu vo 54,1. Ti ria mø jø kon tin gen te reikð min gai vy ra vo ið emi nis in sul tas 931 li go nis (87,3), in tra ce reb ri nës ir su ba rach noi di nës he mo ra gi jø ben dra me ti ria mø jø skai èiu je bu vo 1,3 ir 2,4 pro cen tø ati - tin ka mai. Dau giau kaip penk ta da liui vi sø li go niø (22,8) nag ri në ja mas GSI at ve jis bu vo pa kar to ti nis. Kai rio sios vi - du ri nës sme ge nø ar te ri jos ba sei no krau jo ta kos su tri ki mo sà ly go ti in sul tai su da rë 36,8 vi sø at ve jø, de ði nio sios vi - du ri nës sme ge nø ar te ri jos ba sei no krau jo ta kos su tri ki - mai 3,6, ver teb ro ba zi li nio ba sei no 27,3. Tik ke li at ve jai bu vo dël kom bi nuo to ba sei nø pa þei di mo (1,2). Ne þy miai li go niø da liai (4,1) krau jo ta kos ba sei no pa - ken ki mas bu vo nu sta ty tas ne ið kart, tik vë liau ras ta neu ro - lo gi në simp to ma ti ka lei do kon kre ti zuo ti pa to lo gi nio pro - ceso lokalizacijà. Statistinë analizë. Duomenø statistinei analizei buvo nau do ja mi sta tis ti niø pro gra mø pa ke tai: Sta tis ti ca 5, SPSS 11.5, EpiInfo 22. Buvo analizuojami: parametrø arit me ti nis vi dur kis, vi du ti nis kvad ra ti nis nu kry pi mas (SD), Spearman o koreliacijos koeficientas, skirtumai tarp proporcijø vertinti pagal 2 testà (lentelëse pateikiami tik reikðmingumo lygmenys p). Statistinis reikðmingumas vertin tas p<,5 lyg me niu, o,5<p,1 laikoma tendencija. REZULTATAI Bu vo at lik ta ti ria mø jø funk ci nës bûk lës pa gal Ran ki n o ska lës ka te go ri jas (sa va ran kið ki, da li nai pri klau so mi, vi - sið kai pri klau so mi) po ky èiø at ski rais ste bë ji mo pe ri odais per 2 me tus nuo ávy ku sio in sul to ana li zë (1 len te lë, 1 pav.). Ste bë ji mo lai ko tar pio pra dþio je (ið ra ðant po sta cio na ri - nio gy dy mo) sa va ran kið kø li go niø bu vo 14,6, da li nai 1 len te lë. Funkcinës bûklës, ávertintos pagal Rankin o skalæ, dinamika stebëjimo periodais Rankin o skalës ka te go ri ja Stebëjimo periodai Iðraðant* 3 mën. 6 mën. 12 mën. 18 mën. 24 mën. Atv.** Atv. Atv. Atv. Atv. Atv. Sa va ran kið ki , , ,7 3 46, , , Da li nai pri klau so mi , 42 46, ,6 4 31, , ,4 Vi sið kai pri klau so mi ,4 219, ,7 1 21, , ,6 2 kri te ri jus, ly gi nant su prieð bu vu siu pe ri odu * ste bë ji mo lai ko tar pio pra dþia, ** at ve jø skai èius 2 =59,6 p<,1 2 =71,3 p<,1 2 =8,98 p<,5 2 =1,62 p=,44 2 =1,14 p=,56 39

3 R. Radþiuvienë, G. Varoneckas, N. Raðkauskienë, H. Kazlauskas, D. Þemaitytë, V. Januðonis Visi tiriamieji Visiðkai pri Dalinai pri Savarankiðki Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. Vyrai Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. Moterys Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. <65 m. Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. 1 pav. Funkcinio savarankiðkumo atsigavimo dinamika >65 m. pri klau so mø 51,, vi sið kai pri klau so mø bu vo treè da lis (34,4). Per dve jø me tø lai ko tar pá bu vo ste bë tas funk ci - nës bûk lës at si ga vi mas, kiek vie nu ste bë ji mo pe ri odu dau - gë jant sa va ran kið kø li go niø, maþëjant dalinai ir visiðkai pri klau so mø li go niø skai èiui. Jau po tri jø më ne siø sa va - ran kið kø pa dau gë jo iki 28,6, su ma þë jus iki 46,2 da li - nai ir iki,2 vi sið kai pri klau so mø li go niø skai èiui ( 2 =59,6 p<,1). Ðis pro ce sas bu vo ryð kiau sias lai ko tar - piu iki 6 më ne siø ( 2 =71,3 p<,1, ly gi nant su funk ci ne bûk le po 3 mën.). Funk ci nës bûk lës at si ga vi mo pro ce sas vy ko ir ki tà pus me tá iki 12 mën. ( 2 =8,98 p<,5, ly gi nant su funk ci ne bûk le po 6 mën.). Po pir mø jø me tø at si ga vi mo pro ce sas sta bi li za vo si, sa va ran kið kø li go niø skai èius ir to - liau au go, ta èiau po ky èiai ne bu vo sta tis tið kai reikð min gi, ly gi nant su prieð bu vu siu pe ri odu. Po dve jø me tø, ly gi nant su ste bë ji mo lai ko tar pio pra dþia, vy ra vo sa va ran kið ki li go - niai 53,, da li nai pri klau so mø bu vo 28,4, vi sið kai pri klau so mø 18,6 ( 2 =88,9 p<,1). Vi sa me ti ria mø jø kon tin gen te (1 pav.) ið ra ðy mo ið sta - cio na ro mo men tu funk ci në bûk lë pa gal Ran ki n o ska læ sky rë si vy rø ir mo te rø gru pë se ( 2 =13,4 p<,1). Da li nai ir vi sið kai pri klau so mø mo te rø bu vo dau giau ne gu vy rø. Pa - gal Ran ki n o ska lës ka te go ri jas mo te rys pa si skirs të taip: sa va ran kið kø 13,7, da li nai pri klau so mø 46,6, vi sið - kai pri klau so mø 39,7 (ati tin ka mai vy rai 15,6/55,5/29,). Abie jo se gru pë se lai ko tar piu iki 2 me tø di dë jo sa va ran kið kø bei ma þë jo da li nai ir vi sið kai pri klau - so mø li go niø skai èius. Ðis pro ce sas bu vo þy mus pir mø 3 më ne siø lai ko tar piu, pa dvi gu bë jus abie jø ly èiø sa va ran - kiðkø ligoniø skaièiui, kai pasiskirstymas atitinkamai pa - gal Ran ki n o ka te go ri jas bu vo: vy rø 33,6/44,9/23,6, mo te rø,6/47,6/26,8 (ir vy rø, ir mo te rø p<,1, ly gi nant su funk ci ne bûk le ið ra ðant). Lai ko tar piu iki 6 më - ne siø sa va ran kið kø abie jø ly èiø li go niø pa dau gë jo dar po 1. Pa si skirs ty mas pa gal Ran ki n o ka te go ri jas ati tin ka - mai bu vo: vy rø 44,3/34,7/21,1, mo te rø 35,2/4,4/24,4, (vy rø p<,1, mo te rø p<,1, ly gi - nant su funk ci ne bûk le po 3 mën.). Pra ëjus me tams po per - sirg to GSI, sa va ran kið kø vy rø bu vo 51,3, o mo te rø 42,1. Per ki tà pus me tá iki vie ne riø me tø ste bë ta to les nio funk ci nës bûk lës at si ga vi mo ten den ci ja (p=,1), per ant - ruo sius me tus sa va ran kið kø vy rø pa dau gë jo iki 58,5, o mo te rø iki 48,, ta èiau ðie po ky èiai tiek vy rø, tiek mo - te rø gru pë se ne bu vo sta tis tið kai reikð min gi (p=,5,8). Ið ra ðant mo te rø funk ci në bûk lë, ly gi nant su vy rais, bu - vo blo ges në (p<,1), bet po 3 më ne siø jø funk ci në bûk lë nuo vy rø jau sta tis tið kai reikð min gai ne si sky rë (p=,14). Per ðá lai ko tar pá vi sið kai pri klau so mø mo te rø su ma þë jo nuo 39,7 iki 26,8. Per tolesnius ste bë ji mo pe ri odus funk - ci nës bûk lës at si ga vi mas ge riau vy ko vy rø gru pë je. Sa va ran kið ku mo pri klau so my bës nuo ti ria mø jø am - þiaus ana li zë pa ro dë, kad funk ci në bûk lë ið ra ðant bu vo blo - ges në vy res niø jø (>65 m.) as me nø (1 pav., 2 len te lë). Ti - ria mø jø pa si skirs ty mas pa gal sa va ran kið ku mà abie jo se am þiaus gru pë se reikð min gai sky rë si ir vi sais vë les niais ste bë ji mo pe ri odais. Ið ra ðant po sta cio na ri nio gy dy mo, dau giau kaip treè da lis (39,9) vy res nio am þiaus li go niø bu vo vi sið kai pri klau so mi ( 65 m. am þiaus 27,6), ma - þiau bu vo ir sa va ran kið kø (11,6) as me nø, ly gi nant su jau nes niais (18,4). Ypaè reikð min gas at si ga vi mas bu vo ste bë tas per pir muo sius 3 mën. (p<,1, ly gi nant su funk - ci ne bûk le ið ra ðant). Per ki tus 3 më ne sius ir po to einan tá pus me tá po ky èiai bu vo ma þiau reikð min gi p<,5. Po 3 mën. abie jo se am þiaus gru pë se pa dvi gu bë jo sa va ran kið - kø pa cien tø skai èius, o iki 6 mën. jø pa dau gë jo dar apie 1. Funk ci nio at si ga vi mo pro ce sas jau nes nio am þiaus 4

4 Serganèiøjø galvos smegenø insultu ilgalaikio gydymo socialiniai ir medicininiai aspektai: II. Funkcinio savarankiðkumo atsigavimas 2 len te lë. Sa va ran kið ku mo di na mi ka vi sa me kon tin gente, atsiþvelgiant á amþiø Pe ri odas Sa va ran - kiðki Amþius 65 m. (1) Amþius >65 m. (2) Dalinai pri - Visiðkai pri - p* Savarankiðki Dalinai pri - Visiðkai pri - p* p 12 + Ið ra ðant 18,4 54, 27,6 11,6 48,5 39,9 <,1 3 mën. 36,8 43,3 2, <,1 22,1 48,6 29,3 <,1 <,1 6 mën. 46,6 35,2 18,3 <,5 34,1 39,5 26,4 <,1 <,1 1 m. 55,3 26,6 18,2 <,5 39,3 39,6 24,8,26 <,1 1,5 m. 56,7 24,9 18,4,89 44,4 34,7 2,9,28 <,1 2 m. 62, 21,5 16,4,43 45, 34,5 2,5,98 <,1 Duo me nys pa teik ti procentais nuo ti ria mø jø skai èiaus ste bë ji mo pe ri odu * ly gi nant su prieð bu vu siu pe ri odu + ly gi nant am þiaus gru pes at ski ru pe ri odu 3 len te lë. Neu ro lo gi niø po þy miø at si ga vi mas at ski rais stebëjimo periodais Ti ria mie ji po þy miai Reikðmingumo lygmuo p (lyginant su prieð buvusiu periodu) Ste bë ji mo pe ri odai Iðraðant 3 mën. 6 mën. 12 mën. 18 mën. 24 mën. Di zar tri ja,1,1 (<,1*),3,9,3 Sen so ri në afa zi ja,,3 (<,1*),7,4,7 Mo to ri në afa zi ja,5,4 (<,1*),4,9,3 Pu siau svy ra <,1,3,22,29,63 Pa re zi nës ran kos jë ga <,1,2,15,27,56 Pa re zi nës ko jos ju de sys <,1,19,2,,69 Jud ru mas <,1,7,6,4,4 * ly gi nant su ste bë ji mo lai ko tar pio pra dþia gru pë je vy ko iki vie ne riø me tø ir po to sta bi li za vo si. Ki tà pus me tá iki pus an trø me tø po ky tis su reikð min gu mo lyg - me niu p=,86. Vy res nio am þiaus gru pë je ðis pro ce sas bu - vo itin ryð kus iki 6 mën. Nu sta ty tas aukð tas skir tu mo reikð - min gu mo lyg muo (p<,1) tiek po 3 mën., ly gi nant su bûk le ið ra ðant, tiek po 6 mën., ly gi nant su bûk le po 3 mën. To les niais ste bë ji mo pe ri odais po ky èiai ne bu vo sta tis tið - kai reikð min gi (po 1 me tø p=,26, po 1,5 me tø p=,28). Po gy dy mo sta cio na re dau giau sa va ran kið kø li go niø bu vo tarp per sir gu siø ið emi niu in sul tu, ne gu tarp per sir gu - siø in tra ce reb ri ne he mo ra gi ja (p<,5). Per sir gu siø ið emi - niu GSI li go niø funk ci në bûk lë reikð min gai ge rë jo kiek - vie nu pe ri odu iki 1,5 me tø ir sta bi li za vo si, o per sir gu siø in - tra ce reb ri ne ir su ba rach noi di ne he mo ra gi ja funk ci në bûk lë ge rë jo iki 3 mën. AT SKI RØ NEU RO LO GI NIØ PO ÞY MIØ ÁTA KA LI GO NIØ SA VA RAN KIÐ KU MUI Ið nag ri në tas at ski rø neu ro lo gi niø po þy miø at si ga vi mo reikðmingumas atskirais stebëjimo periodais (3 lentelë, Parezinës rankos jëga Parezinës kojos judesys Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. Iðraðant 3 mën. 6 mën. 1 m. 1,5 m. 2 m. nëra aktyviø judesiø aktyvûs judesiai yra, bet pirðtai nepalieèia delno silpnesni, bet pirðtai palieèia delnà nëra jëgos skirtumo 2 pav. Pa re zi niø ga lû niø at si ga vi mo di na mi ka nëra aktyviø judesiø nedideli judesiai yra, bet negali pakelti pakelia, bet tik sulenkus per kelá silpnesnë, bet laisvai sulenkia per kelá nëra skirtumo 41

5 R. Radþiuvienë, G. Varoneckas, N. Raðkauskienë, H. Kazlauskas, D. Þemaitytë, V. Januðonis 4 len te lë. Spe ar ma n o ran gi në ko re lia ci ja tarp sa varankiðkumo pagal Rankin o skalæ ir neurologiniø poþymiø atskirais stebëji - mo pe ri odais Po þy mis Koreliacijos koeficientas* Ste bë ji mo pe ri odai Iðraðant 3 mën. 6 mën. 12 mën. 1,5 m. 2 m. Di zar tri ja,15,2,2,2,23,16 Mo to ri në afa zi ja,16,19,24,27,32,27 Sen so ri në afa zi ja,24,,23,23,26,26 Pa re zi nës ran kos jë ga,52,59,6,64,66,64 Pa re zi nës ko jos ju de sio ap im tis,55,6,63,65,67,68 Pu siau svy ros su tri ki mas,68,66,7,72,72,7 Jud ru mas po in sul to,7,68,69,71,7,69 *p<,1 vi siems ko e fi cien tams 2 pav.). Ly gi nant su ste bë ji mo lai ko tar pio pra dþia, vi sø nag ri në tø kal bos su tri ki mø bu vo ma þiau jau po 6 mën. (p<,1), ir jø at ve jø skai èius þy miau ne ki to vë les niais stebëjimo periodais. Visame tiriamøjø kontingente stebëjimo pra dþio je bu vo dau giau da li nës mo to ri nës afa zi jos (15,5) ir da li nës di zar tri jos (14,8). Da li në sen so ri në afazija sudarë 9,2 procento. Stebëjimo metu maþiausiai bu vo li go niø su pil na di zar tri ja, o pil nai ið reikð tos sen so ri - nës ir mo to ri nës afa zi jø nu sta ty ta taip pat ne daug at ve jø, ku riø po dve jø ste bë ji mo me tø su ma þë jo ati tin ka mai nuo 3, ir 3,8 iki 1,9, dau giau sia ið lie kant da li niams su tri - kimams, t.y. dalinës dizartrijos atvejø liko 6,9, dalinës sen so ri nës afa zi jos 4,8, mo to ri nës 1,5. Pu siau svy ros, pa re zi niø ga lû niø sta tis tið kai reikð min - gas at si ga vi mas bu vo ste bi mas per pir mus 6 mën. po per - sirg to GSI (3 len te lë). Pa na ðiai pa ki to jud ru mas po in sul to. Reikð min gas jud - ru mo at si ga vi mas bu vo ma to mas per pir muo sius 3 më ne - sius. Jei ið ra ðant po sta cio na ri nio gy dy mo bu vo 77,1 li - go niø, ga lin èiø ei ti m sa va ran kið kai, o ne ju dan èiø bu vo 4,4, tai po 3 mën. pir mø jø pa dau gë jo iki 81,6, o ne jud - riø jø su ma þë jo iki 1,, ati tin ka mai (p<,1). Ser gan èiø jø GSI sa va ran kið ku mas pri klau së nuo dau - ge lio neu ro lo gi niø po þy miø. Bu vo áver tin ta ðiø po þy miø ko re lia ci ja at ski rais ste bë ji mo pe ri odais su sa va ran kið ku - mo ly giu pa gal Ran ki n o ska læ (4 len te lë). Ryð kiau sias ry ðys nu sta ty tas tarp sa va ran kið ku mo ir pa re zi niø ga lû niø funk ci jø su tri ki mø bei pu siau svy ros (4 len te lë). Pa kenk tos ran kos funk ci jø su tri ki mai tu rë jo di - de lës áta kos sa va ran kið ku mui: stip riau sia ko re lia ci ja bu vo ste bë ta po me tø (ran kos jë gos r=,64) ir po 1,5 (ran kos jë - gos r=,66). Ko jos ju de siø at si ga vi mas ir sa va ran kið ku - mas tu rë jo dar di des ná tar pu sa vio ry ðá, ku ris stip riau sias bu vo po dve jø me tø (r=,68). Jau ið ra ðant ið sta cio na ro nu sta ty ta þy mi pu siau svy ros su tri ki mø ir sa va ran kið ku mo ko re lia ci ja (r=,68), ku ri, ið - lik da ma ryð ki vi sais ste bë ji mo pe ri odais, di dþiau sia bu vo ste bë ta po vie ne riø ir 1,5 me tø (r=,72). Jei ið ra ðant ið sta - cio na ro pu siau svy ra bu vo nor ma li, ar ba ga lë jo pa sto vë ti be pa gal bos 37,1 li go niø, tai po 6 mën. ðiø gru piø li go niai su da rë jau 53,7, tuo tar pu ne ga lin èiø së dë ti be at ra mos su ma þë jo nuo 6,8 iki 3,8. APTARIMAS Li te ra tû ros duo me ni mis, per sir gus gal vos sme ge nø in sul tu (GSI) ávai rios funk ci jos sa vai me at si gau na daþ niau siai pir - mø tri jø më ne siø lai ko tar piu po ávy kio. Në ra vie nos nuo - monës dël reabilitacijos trukmës, nes ligonis gali sveikti iki dve jø ar dau giau me tø [5, 6]. Su kaup ta daug duo me nø, ro - dan èiø, kad po per sirg to in sul to dau giau sia funk ci jos at si - gau na per pir muo sius ke le tà më ne siø, vë liau ne þy miai ge - rë ja [5, 6, 7]. Per vie ne rius me tus po in sul to apie treè da lis li go niø mirð ta, apie 2 3 yra pri klau so mi nuo ap lin ki - niø kas die në je veik lo je, apie 4 tam pa sa va ran kið ki [5]. Dau ge lis au to riø ak cen tuo ja ser gan èiø jø ûmi niu GSI anks ty vos re a bi li ta ci jos svar bà. Taip pat pa þy mi ma, kad neu ro lo gi nës simp to ma ti kos pa si reið ki mo in ten sy vu mas sta cio na ri zuo jant yra svar bus veiks nys, nu ro dan tis pa svei - ki mo laips ná ið ra ðant po sta cio na ri nio gy dy mo [8]. Li go - niai, ku riems bu vo tai ky tos anks ty vos re a bi li ta ci jos pro ce - dû ros per pir mas 7 die nas po GSI, tu ri ge res nes il ga lai kes baig tis nei tie, ku riems re a bi li ta ci ja bu vo pra dë ta po 15 3 die nø [9]. Ðio ty ri mo me tu nu sta ty ta, kad tir ta me kon tin - gen te ið ra ðy mo ið sta cio na ro me tu do mi na vo da li nai ir vi - sið kai pri klau so mi li go niai, ver ti nant jø sa va ran kið ku mà pa gal Ran ki n o ska læ. Bet jau po tri jø më ne siø ge ro kai pa - dau gë jo sa va ran kið kø li go niø. To kia sa va ran kið kø li go niø dau gë ji mo ten den ci ja bu vo ste bë ta 6 më ne siø lai ko tar piu. Li te ra tû ro je ran da ma duo me nø, ku rie taip pat nu ro do, kad ge riau sias funk ci jø at si ga vi mas ste bi mas per pir muo sius 6 më ne sius [4, 5, 6]. Dau ge ly je stu di jø am þius nu ro do mas kaip reikð min gas prog nos ti nis funk ci nio sa va ran kið ku mo at si ga vi mo veiks - nys [6]. Jong blo ed L. [1] nu ro do 14 stu di jø, nu sta èiu siø ne igia mà am þiaus ko re lia ci jà su funk ci niu sa va ran kið ku - mu ið ra ðant ir po ið ra ðy mo, ir 4 stu di jas, ne ra du sias to kio ry ðio. Li te ra tû ro je kal bant apie re a bi li ta ci jos ypa tu mus vy - res nia me am þiu je nu ro do ma, kad, kai nag ri në ja ma funk ci - në bûk lë, vy res nis am þius yra ne igia mas prog nos ti nis veiks nys funk ci niam sa va ran kið ku mui, ypaè ið ra ðant po sta cio na ri nio gy dy mo, bet kai nag ri në ja mi funk ci nës bûk - lës po ky èiai, ne igia mos am þiaus áta kos ne ran da ma [11, 12, 5, 13]. Sun ku nu sta ty ti am þiaus kaip at ski ro veiks nio áta kà atsistatymui ir átakà su amþiumi susijusiø gretutiniø susir - 42

6 Serganèiøjø galvos smegenø insultu ilgalaikio gydymo socialiniai ir medicininiai aspektai: II. Funkcinio savarankiðkumo atsigavimas gi mø (IÐL, ar te ri në hi per ten zi ja, kog ni ty vi niø funk ci jø su - trikimai), neigiamai veikianèiø funkcinæ baigtá [6]. Ðio dar bo duo me nys ne si ski ria nuo li te ra tû ro je skelb tø duo - me nø. Funk ci nës bûk lës at si ga vi mo di na mi kos ana li zë vi - sa me ti ria mø jø kon tin gen te pa gal am þiø pa ro dë, kad iki 6 më ne siø tiek jau nes niems kaip 65 me tø am þiaus, tiek vy - res niems li go niams vy ko þy mûs funk ci nës bûk lës po ky - èiai, tik jaunesniems statistiðkai reikðmingas savarankið - kumo didëjimas dar tæsësi iki vieneriø metø. Vëliau abiejose am þiaus gru pë se sa va ran kið ku mo at si ga vi mas ne toks þy mus. Vy res niø kaip 65 me tai as me nø sa va ran kið ku mas vi sà ste bë ji mo lai ko tar pá bu vo ma þes nis ne gu jau nes niø ( 65 m.) [14]. Li te ra tû ro je në ra pa kan ka mai duo me nø apie ly ties áta - kà funk ci jø at si ga vi mui. Jong blo ed L., ap þvelg da mas 33 stu di jas, ne ra do ry ðio tarp sa va ran kið ku mo ir ly ties [1, 15]. Dau gu ma duo me nø nu ro do, kad vy rø ir mo te rø ser ga - mu mas GSI yra be veik vie no das, ir, be je, ið gy ve nu siø po GSI vy res niø nei 65 m. am þiaus dau giau yra mo te rø. Ðia - me dar be funk ci nës bûk lës at si ga vi mo ana li zë pa ro dë, kad mo te rø funk ci në bûk lë, bû da ma blo ges në ið ra ðy mo ið sta cio na ro me tu, pir muo ju ste bë ji mo pe ri odu (3 mën.) ge - rë jo spar èiau ne gu vy rø. Ryð kiau si po ky èiai sa va ran kið ku - mo di na mi ko je bu vo nu sta ty ti tiek vy rams, tiek mo te rims pir mà já pus me tá po ávy kio, ta èiau iki ste bë ji mo pa bai gos mo te rys, bû da mos vy res nio am þiaus, ið li ko blo ges nës funk ci nës bûk lës ne gu vy rai. Ana li zuo jant at ski rus funk ci næ bûk læ ap spren dþian èius neu ro lo gi nius po þy mius, pa ste bë ta, kad ûmiu GSI pe ri odu daþ niau siai pa si reið kia he mip le gi ja ir he mi pa re zë (7 85) [5, 7]. Li te ra tû ro je nu ro do ma, kad svar bûs veiks niai, nuo ku riø pri klau so sa va ran kið ku mas, be am - þiaus, yra pu siau svy ra, ran kos jë ga, ge bë ji mas ju dë ti ir dau ge ly je stu di jø nu ro do mas fi zi nis ak ty vu mas iki ávyks - tant GSI [5, 16]. Ðio dar bo duo me nys taip pat pa ro dë, kad ryð kiau sia ko re lia ci ja bu vo tarp sa va ran kið ku mo ir su tri - ku sio jud ru mo, pu siau svy ros bei pa þeis tø ga lû niø funk ci jø su tri ki mø. Taip pat nu sta ty ta, kad jud ru mo at si ga vi mas bu - vo pats ryð kiau sias po þy mis, nuo ku rio pri klau së li go niø sa va ran kið ku mas jau pir mai siais më ne siais po ávy kio ir lai - ko tar piu iki dve jø me tø. Be to, pu siau svy ros ir pa re zi niø ga lû niø sta tis tið kai reikð min gas at si ga vi mas bu vo ste bë tas per pir muo sius 6 më ne sius po per sirg to GSI, o vë les niais pe ri odais iki 2 me tø reikð min gø ðiø funk ci jø at si ga vi mo po ky èiø ne bu vo nu sta ty ta. Ðie funk ci jø su tri ki mai bu vo svarbiausi poþymiai, turëjæ didþiausià reikðmæ savarankið - ku mo di na mi kai. Tik ne dau ge ly je stu di jø pa tei kia mi il ga - lai kio ste bë ji mo (>6 mën.) re zul ta tai apie mo to ri nës funk - ci jos pa ge rë ji mà [6, 17, 18]. Kal bos su tri ki mas yra daþ nas spe ci fi nis neu ro lo gi nis paþeidimas. Literatûroje yra duomenø, kad apie treèdalis li go niø ûmio je su sir gi mo fa zë je ken èia dël ávai riø kal bos su tri ki mø [19]. Dau ge lio jø kal bos funk ci ja at si gau na, ir po 6 më ne siø tik li go niø lie ka su kal bos su tri ki mais. Skilbek ir kiti autoriai teigia, kad ligoniai, turintys afazijà, ro do lë tà kal bos funk ci jos at si ga vi mà net iki 1 me tø po GSI. Mû sø duo me ni mis, kal bos su tri ki mø ko re lia ci ja su sa va ran kið ku mu bu vo ma þa, jie bu vo ko re guo ja mi pir mø 6 më ne siø lai ko tar piu. Il gai trun kan ti kal bos te ra pi ja (ke lis më ne sius ir me tus) në ra pa grás ta, bet yra prieð ta rin gø pra - ne ði mø apie ge rà kal bos funk ci jø at ga vi mà ir vë ly vuo ju li - gos pe ri odu [2]. Sa va ran kið ku mo di na mi kai re a bi li ta ci jos me tu tu rë jo áta kos per sirg to in sul to po bû dis. Per sir gus ið emi niu GSI sa va ran kið ku mas to ly giai ge rë jo kiek vie nu ste bë ji mo pe ri - odu iki 1,5 me tø ir vë liau ne ki to, o ser gan èiø jø in tra ce reb - ri ne ar su ba rach noi di ne he mo ra gi ja sa va ran kið ku mo tei - gia ma di na mi ka bu vo ste bë ta tik pir mø tri jø më ne siø lai ko - tar piu. Nu sta ty ta, kad ser gan tie ji he mo ra gi niu GSI, ið gy - ve næ ûmiu pe ri odu, ið lie ka ge res nës funk ci nës bûk lës ne gu sergantieji iðeminiu GSI ir geriau bei greièiau atsigauna funk cið kai. Ta èiau dël sun kios bûk lës li go niø mir tin gu mas ðio je gru pë je ge ro kai di des nis ûmiu pe ri odu [21, 22]. IÐVADOS 1. Per sir gus GSI li go niø funk ci nës bûk lës ge rë ji mas pa - gal jø sa va ran kið ku mo at si ga vi mà bu vo ryð kiau sias pir mø tri jø më ne siø lai ko tar piu po ið ra ðy mo ið sta cio - naro ir tæsësi iki vieneriø metø. Savarankiðki iðliko ar to kiais ta po apie per sir gu siø GSI li go niø, vi sið kai pri klau so mais apie 2. Dau giau sa va ran kið kø bu vo vy rø ne gu mo te rø. 2. Funk ci nis sa va ran kið ku mas il ga lai kës re a bi li ta ci jos me tu ge rë jo vy res niems li go niams iki 6 më ne siø, o jau - nes niems iki 1 me tø. 3. Ser gan èiø jø gal vos sme ge nø in sul tu po sta cio na ri nio gy dy mo ið li ku siam sa va ran kið ku mo su ma þë ji mui la - biau siai tu rë jo áta kos ga lû niø funk ci jø ir pu siau svy ros sutrikimai. Gauta: Priimta spaudai: Literatûra 1. Ebrahim G. Man age ment and re ha bil i ta tion of stroke. WHO s Re gion Of fice for Eu rope discusion doc u ment, 1995; Stason WB. Can clin i cal prac tice guide lines in crease the cost- ef fec tive ness of ge ri at ric re ha bil i ta tion? Med Care 1997; 35(suppl): JS68- JS Andersen HE, Eriksen K, Brown A, et al. Fol low-up ser vices for stroke survivors after hospital discharge a randomized con trol study. Clin Rehabil 22; 16(6): Hoenig H, Duncan PW, Hor ner RD, et al. Struc ture, pro cess, and out comes in stroke re ha bil i ta tion. Med Care 22; 4: Hankey GJ. Stroke. Lon don: Chur chill Living stone, Morsby, WB Saunders, Bailliere Tindal, Ferrucci L, Bandinelli S, Guralnik JM, et al. Re cov ery of func tional sta tus af ter stroke. A postrehabilitation fol low-up study. Stroke 1993; 24(2): Hankey GJ, Jamrozik K, Broadhurst RJ, et al. Long-term dis - abil ity af ter first-ever stroke and re lated prog nos tic fac tors in 43

7 R. Radþiuvienë, G. Varoneckas, N. Raðkauskienë, H. Kazlauskas, D. Þemaitytë, V. Januðonis the Perth Com mu nity Stroke Study, Stroke 22; 33(4): Lin JH, Hsiao SF, Chang CM, et al. Fac tors in flu enc ing func - tional in de pend ence out come in stroke pa tients after rehabili - ta tion. Kaohsiung J Med Sci 2; 16(7): Musicco M, Emberti L, Nappi G, Caltagirone C. Early and long-term out come of re ha bil i ta tion in stroke pa tients: the role of pa tient char ac ter is tics, time of ini ti a tion, and du ra tion of in ter ven tions. Arch Phys Med Rehabil 23; 84: Jongbloed L. Pre dic tion of func tion af ter stroke: a crit i cal re - view. Stroke 1986; 17: Granger CV, Ham il ton BB, Fiedler RC. Dis charge out come af ter stroke re ha bil i ta tion. Stroke 1992; 23(7): Kugler C, Altenhoner T, Lochner P, Ferbert A. Hessian Stroke Data Bank Study Group ASH. Does age in flu ence early re cov ery from ischemic stroke? A study from the Hessian Stroke Data Bank. J Neurol 23; 2(6): Kong K-H, Chua KSG, Tow AP. Clin i cal char ac ter is tics and func tional out come of stroke pa tients years old and older. Arch Phys Med Rehabil 1998; 79: Bagg S, Pombo AP, Hopman W. Ef fect of age on func tional out comes af ter stroke rehabilitation. Stroke 22; 33: Wade DT, Hewer RL, Wood VA. Stroke: in flu ence of pa - tient s sex and side of weak ness on out come. Arch Phys Med Rehabil 1984; 65(9): Juneja G, Czyrny JJ, Linn RT. Ad mis sion bal ance and out - comes of pa tients ad mit ted for acute in pa tient re ha bil i ta tion. Am J Phys Med Rehabil 1998; 77(5): Winstein CJ, Rose DK, Tan SM, et al. A ran dom ized con - trolled com par i son of up per-ex trem ity re ha bil i ta tion strat e - gies in acute stroke: A pi lot study of im me di ate and longterm out comes. Arch Phys Med Rehabil 24; 85(4): Johansen-Berg H, Dawes H, Guy C, et al. Cor re la tion be - tween mo tor im prove ments and al tered fmri ac tiv ity af ter re ha bil i ta tive ther apy. Brain 22; 1(12): Wade DT, Skilbeck C, Lanton-Hewer R. Se lected cog ni tive losses af ter stroke. Int Disabil Stud ies 1989; 11: Balunov OA, Kushnirenko YA. Dy nam ics of the fo cal neu ro - log i cal dis or ders in stroke sur vi vors. Þurnal neurologiji i psichiatriji 21; 5: Kelly PJ, Furie KL, Shafqat S, Rallis N, Chang Y, Stein J. Func tional re cov ery fol low ing re ha bil i ta tion after hemor - rhagic and ischemic stroke. Arch Phys Med Rehabil 23; 84(7): Paolucci S, Antonucci G, Grasso MG, et al. Func tional outcome of ischemic and hemorrhagic stroke pa tients after in pa tient re ha bil i ta tion: A matched com par i son. Stroke 23; 34(12): R. Radþiuvienë, G. Varoneckas, N. Raðkauskienë, H. Kazlauskas, D. Þemaitytë, V. Januðonis SO CIAL AND MED I CAL AS PECTS OF FOL LOW-UP IN PA TIENTS AF TER ACUTE STROKE: II. RE COV ERY OF FUNC TIONAL STATUS Summary The goal of this study was to eval u ate func tional in de pend ence outcome for stroke survivors following long term rehabilitation therapy. Design. A ret ro spec tive, de scrip tive study of the func tional status of stroke survivors following rehabilitation. Pa tients and meth ods. In ret ro spec tive study 145 stroke sur - vivors using longitudinal data collected from consecutively ad - mit ted pa tients to the three hos pi tals in Klaipëda city dur ing were in volved. Study an a lyzed long term re ha bil i ta - tion, variation of functional independence by modified Rankin scale (MRS). MRS was ob tained on ad mis sion, on dis charge and at the 3, 6, 12, 18, 24 months fol low-up af ter acute stroke. Re sults. MRS re vealed sig nif i cant im prove ment in to tal func tional out come be tween dis charge and 3 month fol low-up scores (p<.1). Func tional in de pend ence sig nif i cantly im - proved at 6 (p<.1) and 12 (p<.5) month fol low-up rel a tive to pre vi ous fol low-up pe riod. Be tween 1 and 2 years af ter stroke no sig nif i cant change was noted in func tional out come by MRS. In pa tients aged >65 years were more dis abled at base line than youn ger in di vid u als, but they had the same rate of im prove - ment, their func tional dis abil ity was sig nif i cantly re duced af ter 3 and 6 months (p<.1), in youn ger ( 65 yr) group that was dur ing the whole first year. Sta tis ti cally sig nif i cant changes of all in di ces, re flect ing per - son s func tion oc curred be tween dis charge and 3 month fol - low-up: func tion of limbs (p<.1), mo bil ity (p<.1), and bal ance (p<.1) and over the next 3 month dif fer ences were at the p<.5. Conclusions. Among stroke sur vi vors im prove ment of func - tional sta tus and re gain of in de pend ence be gins most rap idly in the first 3 months and more slowly over the next 6 12 months, with some gains still be ing re al ized 1 2 years af ter stroke. De - pend ence was mainly re lated to the loss of func tion of the limbs and the bal ance con trol. Keywords: stroke, follow-up, rehabilitation, functional in - dependence outcome, modified Rankin scale. 44